Pilsko, fot. arch. UG Jeleśnia
Wyniosła kopa Pilska wznosi się wysoko nad pobliskimi dolinami, przewyższając je o 1000 metrów. Nazwa szczytu - według jednej z wersji - pochodzić ma od pijaństw urządzanych tu w minionych wiekach przez zbójników. W górnych partiach masywu, po obydwu stronach granicy utworzono rezerwaty przyrody.
Pilsko jest drugim po Babiej Górze najwyższym szczytem Beskidów Zachodnich, a zarazem najwyższym punktem województwa śląskiego. Właściwy wierzchołek zlokalizowany jest po słowackiej stronie granicy, a najwyższą kulminacją masywu Pilska po polskiej stronie jest Góra Pięciu Kopców (1534 m n.p.m.). Wspinaczka na szczyt daje unikalną w województwie możliwość obserwacji piętrowego układu roślinności, począwszy od piętra regla dolnego, poprzez regiel górny aż do piętra subalpejskiego (kosodrzewiny). W piętrze regla górnego panującym zbiorowiskiem leśnym jest górnoreglowa świerczyna karpacka Plagiothecio-Piceetum (tatricum), w której odnaleźć można okazałe, wiekowe świerki. Poza borami świerkowym w piętrze tym znaczne powierzchnie zajmują hale ze zbiorowiskami łąkowymi i torfowiskowymi. Do szczególnie cennych siedlisk torfowiskowych należą eutroficzne młaki górskie oraz niewielkie fragmenty torfowisk wysokich na Hali Cebulowej i Hali Miziowej. W strefie górnej granicy lasu świerki przestają tworzyć zwarty drzewostan i formują tzw. biogrupy drzew. Wraz ze wzrostem wysokości świerczyna ustępuje miejsca zaroślom kosodrzewiny Pinetum mugo carpaticum, które pokrywają znaczne obszary kopuły szczytowej Pilska (piętro subalpejskie). W układzie mozaikowym z płatami kosówki występują niewielkie płaty niskich krzewinek – wysokogórskich borówczysk bażynowych Empetro-Vaccinietum z udziałem borówek – czernicy Vaccinium myrtillus i brusznicy Vaccinium vitis-idea oraz bażyny obupłciowej Empetrum hermaphroditum. We florze Pilska znaleźć można wiele niezwykle rzadkich i cennych gatunków roślin takich jak: widłak alpejski Lycopodium alpinum, niebielistka trwała Swertia perennis susp. alpestris, pełnik alpejski Trollius altissimus, wierzba zielna Salix herbacea, czosnek syberyjski Allium sibiricum i siatkowaty Allium victorialis, prosienicznik jednogłówkowy Hypochoeris uniflora. Niezwykle interesująco prezentuje się również świat zwierząt. Teren ten jest odwiedzany przez duże drapieżniki, takie jak ryś Lynx lynx, wilk Canis lupus i niedźwiedź Ursus arctos. Stwierdzono również występowanie darniówki tatrzańskiej Microtus tatricus (poza Pilskiem w Polsce można ją spotkać jedynie w Tatrach i na Babiej Górze).
Pilsko, fot. arch. UG Jeleśnia
Rezerwat Pilsko, fot. Jerzy Parusel, CDPGŚ
Rezerwat Pilsko, fot. Jerzy Parusel, CDPGŚ
Ze szczytowych partii Pilska podziwiać można niezwykle atrakcyjną panoramę obejmującą między innymi Beskid Śląski, Beskid Żywiecki, Babią Górę, Tatry i Małą Fatrę na Słowacji. Góra Pięciu Kopców znajduje się na Wielkim Europejskim Dziele Wodnym, który oddziela zlewnię Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego. W masywie Pilska wybija też jedno z najwyżej położonych w Beskidach źródeł.
Pilsko, fot. arch. UG Jeleśnia
Górne partie Pilska objęte są ochroną w formie rezerwatu przyrody, natomiast Hale – Miziowa i Cebulowa chronione są jako użytki ekologiczne. Obszar Pilska podlega także ochronie w ramach sieci Natura 2000. Część obszaru, znajdująca się na terytorium Polski, wchodzi w skład specjalnego obszaru ochrony siedlisk Natura 2000 Beskid Żywiecki (PLH240006) oraz obszaru specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 Beskid Żywiecki (PLB240002), natomiast tereny zlokalizowane na terytorium Słowacji podlegają ochronie jako obszar ochrony siedlisk Natura 2000 Pilsko (SKUEV0188) oraz obszar ochrony ptaków Horna Orawa (SKCHVU008).
Pilsko znajduje się w także w granicach Żywieckiego Parku Krajobrazowego oraz parku krajobrazowego Horna Orawa.
Rejon Pilska dostępny jest kilkoma szlakami turystycznymi. Z polskiej strony wychodzi się na szczyt zazwyczaj z leżącej niedaleko Hali Miziowej z dwoma schroniskami, gdzie dotrzeć można z Korbielowa (2,5 g., szlak żółty) lub przełęczy Glinne (2 g., znaki czerwone Głównego Szlaku Beskidzkiego). Na polski wierzchołek Pilska czyli Górę Trzech Kopców prowadzą z Hali Miziowej dwa szlaki: czarny oraz żółty. Wejście nimi zajmuje ok. 45 min. Bardziej interesujący jest wariant znakowany żółto, prowadzący przez piękne tereny rezerwatu przyrody. Trasa prowadzi także obok krzyża upamiętniającego śmierć kaprala Mariana Basika. Ten młody żołnierz feralnego dnia 1 września 1939 r. patrolując rejon Pilska w wyniku pomyłki zastrzelony został przez swoich. Od Góry Trzech Kopców, po przekroczeniu granicy, na szczyt główny Pilska dochodzimy w kilka minut zielonym szlakiem. Inne trasy wejścia na szczyt wiodą poprowadzonym wzdłuż granicy szlakiem niebieskim. Można nim wejść na górę np. od strony przełęczy Glinne (2,5 g.), docierając na Górę Trzech Kopców, a stąd na szczyt. Wybierając się w masyw Pilska należy pamiętać, iż w czasie załamań pogody - mgły, burzy, czy podczas niskiej temperatury rejon ten należy do niebezpiecznych, szczególnie dla osób nieposiadających doświadczenia w górskich wędrówkach.